Józef Obrębski (1905–1967) to uczony, którego obszerny i niezwykle interesujący dorobek oraz koleje życia i twórczości naukowej były do niedawna znane dość powierzchownie i wybiórczo. Od początku lat dwutysięcznych sytuacja ta stopniowo ulega zmianie. Antropologia/etnosocjologia Obrębskiego przyciąga uwagę różnych grup odbiorców, a wznowienia, pierwodruki i przekłady jego pism ukazują się w krajach, z którymi był związany przez działalność naukową i badania terenowe: w Polsce, Macedonii i Białorusi.
Dokonań naukowych Obrębskiego nie wyczerpują, stosunkowo najlepiej znane dzięki jego publikacjom przedwojennym i tużpowojennym, subiektywistyczna teoria grup etnicznych jako tworów wyobrażeniowych i kompleksowe ujęcie powstawania narodów jako procesu dynamicznego i wielowektorowego, wypracowane w efekcie ekspedycji terenowej na białorusko-ukraińskie Polesie. Dzisiaj uświadamiamy sobie, że to Obrębski był tym antropologiem, który wprowadził paradygmat funkcjonalizmu do badań wsi europejskiej: metodę terenową Malinowskiego stosował konsekwentnie, prowadząc badania na macedońskim Poreczu. Dostrzegamy też jego prekursorstwo na innych polach, by wymienić studia postkolonialne, studia nad płcią kulturową czy antropologię medyczną. Myśl antropologiczną i osiągnięcia tego uczonego poznajemy i rozumiemy coraz lepiej, stale jednak nie są one znane w całości. Znaczna część jego dorobku pozostaje jeszcze w archiwach, w tym dokumentacja etnograficzna z badań terenowych na Jamajce i maszynopisy napisanych na ich podstawie monografii.
Absolwent słynnego Studium Słowiańskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, doktor antropologii społecznej London School of Economics, doktor habilitowany etnologii Uniwersytetu Warszawskiego, nauczyciel akademicki w Wolnej Wszechnicy Polskiej, Uniwersytecie Łódzkim i uczelniach nowojorskich, członek rzeczywisty Instytutu Badań Spraw Narodowościowych, członek zarządu Polskiego Instytutu Socjologicznego, wicedyrektor Państwowego Instytutu Kultury Wsi, ekspert West Indian Social Survey i Departamentu Powierniczego ONZ, był Obrębski bliskim uczniem Kazimierza Moszyńskiego i Bronisława Malinowskiego oraz współpracownikiem Floriana Znanieckiego, przede wszystkim jednak uczonym samodzielnym, krytycznym i oryginalnym. Choć był związany z wieloma instytucjami skupiającymi środowiska etnologów i socjologów, funkcjonował w akademickich i intelektualnych kręgach polskich, brytyjskich i amerykańskich, ceniono go za odkrywczość myśli, błyskotliwość i przymioty osobowości, jego nazwisko nie stało się szeroko znane, a twórczość naukowa nie weszła do kanonu nauk społecznych i do wielkiej opowieści o historii antropologii i socjologii. Publikował mało. Nie stworzył naukowej szkoły, nie wychował grona znanych uczniów. Niezależnie od tego postrzegamy go, za pierwszą badaczką i niestrudzoną propagatorką jego dorobku, Anną Kutrzebą-Pojnarową, jako antropologa, który „zdobył samodzielną pozycję w nauce polskiej” i „stanowi szkołę sam dla siebie”. Dzisiaj, dzięki zaangażowaniu czytelników i badaczy jego dzieła, krok za krokiem wchodzi do głównego nurtu.
Celem witryny poświęconej Józefowi Obrębskiemu jest gromadzenie i upowszechnianie jego prac i materiałów, jak również dotyczących go publikacji i innych źródeł. Skupione w jednym miejscu naukowe edycje pism Obrębskiego i przyrastająca wiedza o nim będą dzięki temu łatwiej dostępne. W ten sposób witryna wychodzi naprzeciw potrzebom wszystkich zainteresowanych osobą i dorobkiem tego niestandardowego uczonego.
Na zdjęciu: Józef Obrębski podczas badań terenowych w Macedonii w latach 1932–1933 (fot. z „Obrebski Collection”, University of Massachussetts, Amherst, USA).
Witryna powstała ze środków projektu „Slawistyczny dorobek przedwojennej etnologii polskiej online. Weryfikacja, opracowanie naukowe i upowszechnienie w otwartym dostępie nieznanej dokumentacji Józefa Obrębskiego z Macedonii sporządzonej w latach 1930.” – zadanie finansowane w ramach umowy nr 800/P-DUN/2018 ze środków Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę.
Redakcja: Anna Engelking (redaktorka merytoryczna, Instytut Slawistyki PAN) i Piotr Otręba (redaktor techniczny, administrator).
